Ιστορία

Οι πρώτες «Αδελφότητες»

Τον Αύγουστο του 1877 η Αγιάσος αποτεφρώνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της από καταστροφική πυρκαγιά (το μεγάλο «γιανγκίνι»). Έτσι, το 1879 ιδρύεται η «Φιλόπτωχος Αδελφότης Αγιάσου» με σκοπό να εξασφαλίσει βοήθεια στους φτωχούς και πολυάριθμους πυροπαθείς. Οι πόροι της προέρχονται κυρίως από συνδρομές μελών και από την ενίσχυση της εκκλησίας. Για να βρει κι άλλους πόρους, δίνει, στην αίθουσα του αλληλοδιδακτικού σχολείου του 1848, την πρώτη θεατρική παράσταση με το έργο του Δημητρίου Βυζαντίου «Βαβυλωνία». Ακολουθούν κι άλλες παραστάσεις με έργα άλλων θεατρικών συγγραφέων. Η «Φιλόπτωχος Αδελφότης» διαλύεται το 1888.

Την ίδια χρονιά ιδρύεται από φίλους των γραμμάτων η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Αγιάσου», κύριος σκοπός της οποίας είναι η προαγωγή της παιδείας και η οικονομική ενίσχυση των απόρων και επιμελών μαθητών του Ημιγυμνασίου των Αρρένων Αγιάσου, για να φοιτούν στις ανώτερες τάξεις του Γυμνασίου Μυτιλήνης. Επειδή δεν είχε πάγιους πόρους, αναγκάζεται να δίνει κι αυτή θεατρικές παραστάσεις, μέχρι το 1894 οπότε διαλύεται.

Η ίδρυση του σωματείου

Ιδρυτής του Αναγνωστηρίου είναι ο οπλοποιός Ηρακλής Νταρέλης και πρώτη στέγη του το οπλοποιείο του στη συνοικία «Απέσος». Στο οπλοποιείο του Νταρέλη διαβάζουν βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Με τον καιρό, κοντά στον πρώτο αυτό πυρήνα, έρχονται κι άλλοι, μέχρι που στις 18 Σεπτεμβρίου 1894 ωριμάζει πια η ιδέα της σύστασης σωματείου. Γίνονται αρχαιρεσίες και αναδείχνεται το πρώτο διοικητικό συμβούλιο με Πρόεδρο τον πρακτικό αρχιτέκτονα Μιχαήλο Σουσαμλή, που έκανε την πρώτη χάραξη της ρυμοτομίας της Αγιάσου, πριν από την απελευθέρωση της Λέσβου.

Αργότερα νοικιάζεται ένα δωμάτιο στην «Άνω Αγορά», όπου οργανώνεται η πρώτη μικρή βιβλιοθήκη με βιβλία που προσφέρουν τα μέλη.

Περίοδος της Τουρκοκρατίας (1894 – 1912)

Παρά τις μεγάλες αντιξοότητες των πρώτων χρόνων λειτουργίας του Αναγνωστηρίου, το σωματείο καταφέρνει να αναπτύξει σημαντική κοινωνική, πνευματοκαλλιτεχνική και κυρίως εθνική δράση. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

Το 1897 η είδηση της κατάληψης της Κρήτης από τα Ελληνικά στρατεύματα πυροδοτεί τις εθνικές προθέσεις και τον πατριωτισμό των Αναγνωστηριακών. Γράφει ο Στρατής Κολαξιζέλης : «Το Αναγνωστήριον μετετράπη εις φλογερό καμίνι, το οποίον με τις εθνικές μυσταγωγίες του έστειλεν εις τας Αθήνας εξήκοντα εθελοντάς».

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908) το Αναγνωστήριο διενεργεί εράνους για την ενίσχυση των ανταρτικών σωμάτων. Τα χρήματα που συγκεντρώνει τα δίνει στο τότε Ελληνικό Προξενείο και στη Μητρόπολη Μυτιλήνης.

Την ίδια εποχή το Αναγνωστήριο γίνεται πρακτορείο πώλησης του «Λαχείου Στόλου και Αρχαιοτήτων της Ελλάδος».

Το 1908, με την ανακήρυξη του Συντάγματος των Νεότουρκων, μετατρέπεται σε πολιτικό κέντρο της περιφέρειας και φροντίζει για την ενημέρωση των κατοίκων και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων τους. Καλεί σε «συμπαγή παρουσίασιν των ψηφοφόρων» στις πρωτοβάθμιες εκλογές και σε υποστήριξη φιλελεύθερων εκλεκτόρων.

Το 1909 πραγματοποιεί την απογραφή του πληθυσμού της Αγιάσου και διενεργεί τις εκλογές εκλεκτόρων, οι οποίοι με τη σειρά τους, σύμφωνα με το Σύνταγμα, ψηφίζουν και εκλέγουν δύο χριστιανούς βουλευτές στην Τουρκική Βουλή.

Στις 8 Νοεμβρίου 1912 η Λέσβος απελευθερώνεται μετά από δουλεία 450 χρόνων (1462 – 1912).

Μετά την απελευθέρωση (1912-1946)

Την περίοδο 1912-1922 η δράση του ιδρύματος είναι περιορισμένη λόγω της στράτευσης των μελών του και της πολύχρονης απουσίας τους στα μέτωπα του πολέμου (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή).

Το 1914 το Αναγνωστήριο αναγνωρίζεται ως Σωματείο από το Πρωτοδικείο Μυτιλήνης και το 1923 τυπώνεται ο Κανονισμός του.

Το 1925 ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου, που λειτούργησε αρχικά ως παράρτημα του Αναγνωστηρίου και αργότερα ως ξεχωριστό σωματείο με την επωνυμία «Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου ΟΛΥΜΠΟΣ».

Το 1926 ιδρύθηκε ο «Ερασιτεχνικός Όμιλος Αγιάσου».

Το 1928 συστάθηκε νέα «Φιλόπτωχος Αδελφότης» η οποία λίγο αργότερα ζήτησε να συστεγαστεί στην αίθουσα του Αναγνωστηρίου.

Την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά τοπικοί παράγοντες κατηγορούν τα φιλοπρόοδα μέλη του ιδρύματος για ανατρεπτική δράση, αλλά μετά από ανακρίσεις εκδίδεται απαλλακτικό βούλευμα. Την εποχή αυτή αφαιρούνται από τη βιβλιοθήκη αρκετά και πολύτιμα βιβλία, μερικά από τα οποία ρίχνονται στην πυρά κατά το πρότυπο των μισαλλόδοξων ναζιστικών μεθόδων.

Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής το Αναγνωστήριο λειτουργεί ως εστία εθνικής αντίστασης. Στις 25 του Μάρτη 1944 πολλοί αναγνωστηριακοί που είναι οργανωμένοι στην ΕΠΟΝ και στο ΕΑΜ πρωτοστατούν στο γιορτασμό της εθνικής επετείου, που γίνεται επίσημα για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της κατοχής.

Μετά την απελευθέρωση, ορισμένοι τοπικοί παράγοντες προσπάθησαν να κλείσουν το Αναγνωστήριο με τη δικαιολογία ότι ξέφυγε από τον πραγματικό του προορισμό και κατάντησε πολιτικό άντρο.

Το 1945 η Γενική Διοίκηση Νήσων Αιγαίου διορίζει προσωρινό διακομματικό διοικητικό συμβούλιο που ήταν υποχρεωμένο να διενεργήσει εκλογές την 1η Μάρτη 1946 για ανάδειξη νέου οργάνου. Στο χρονικό αυτό διάστημα έκλεισε προσωρινά τη βιβλιοθήκη και απέκλεισε από μέλη του Συλλόγου τους φτωχούς και αγράμματους! Το προσωρινό διοικητικό συμβούλιο, εξαιτίας πολλών αντιδράσεων, δεν μπόρεσε ούτε μέλη να εγγράψει, ούτε εκλογές να διενεργήσει. Το αποτέλεσμα ήταν το Αναγνωστήριο, ύστερα από μακρόχρονη δράση, να διαλυθεί με απόφαση του Πρωτοδικείου Μυτιλήνης.

Η περιουσία του πέρασε στην εκκλησία της Παναγίας και όλα τα περιουσιακά του στοιχεία μεταφέρθηκαν και διαφυλάχτηκαν στο καφενείο του Παλιού Ξενώνα.

Η επανίδρυση του Αναγνωστηρίου (1952 μέχρι σήμερα)

Μετά τη δίνη του εμφυλίου πολέμου και την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης στη χώρα μας, αρχίζουν οι προσπάθειες για την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου.

Το Μάρτη του 1952, επί δημαρχίας Στρατή Τραγάκη και με εισήγηση του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Αγιάσου Μιλτιάδη Σκλεπάρη, γίνεται σύσκεψη στο Δημαρχείο Αγιάσου με θέμα την επανίδρυση του Αναγνωστηρίου. Στις 19 του Απρίλη 1952 αποφασίζεται η ανασύσταση του Αναγνωστηρίου, η ψήφιση νέου καταστατικού και η εκλογή προσωρινής διοικούσας επιτροπής. Στη συνέχεια υποβάλλεται αίτηση αναγνώρισης του σωματείου στο Πρωτοδικείο Μυτιλήνης και εκδίδεται η με αριθμό 305/9-5-1952 εγκριτική του απόφαση, που σηματοδοτεί ένα καινούριο δυναμικό ξεκίνημα.

Μετά τον πόλεμο, τα διοικητικά συμβούλια του Αναγνωστηρίου αρχίζουν να συνειδητοποιούν την ανάγκη προστασίας και διάσωσης της λαϊκής κληρονομιάς. Πρωτοπόρος σ’ αυτή την κατεύθυνση υπήρξε ο τέως Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Πάνος Πράτσος, ο οποίος στήριξε κάθε σχετική προσπάθεια. Σ’ αυτό το πλαίσιο, το Αναγνωστήριο ενισχύει τη λαϊκή σάτιρα στα καρναβάλια, δημιουργεί λαογραφικό τμήμα, σκηνοθετεί ηθογραφίες και σάτιρες που αναφέρονται στο λαϊκό πολιτισμό της Αγιάσου και της Λέσβου, ενώ διοργανώνει και μουσικές εκδηλώσεις λαϊκής μουσικής, παράλληλα με τις άλλες πολύπλευρες δραστηριότητές του. Επιπρόσθετα, ο Πάνος Πράτσος, όντας ο ίδιος ερασιτέχνης μουσικός, ηχογραφεί σε μαγνητόφωνο κομμάτια από τη μουσική παράδοση της Αγιάσου.