Παραθέτουμε την ομιλία για τον τιμώμενο Παναγιώτη Σπ. Πατσέλλη που έκανε ο Προέδρος του Αναγνωστηρίου Αγιάσου, Κλεάνθης Κορομηλάς, στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου 2016 στο Θέατρο του Αναγνωστηρίου.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΤΣΕΛΛΗΣ
Όταν το Δεκέμβρη του 2015 το Δ.Σ. του Αναγνωστηρίου αποφάσισε, με την ευκαιρία του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου το 2016, να τιμήσουμε τον Παναγιώτη Ξαφέλλη, το Βασίλη Τινέλλη και τον Παναγιώτη Πατσέλλη, σκεφτήκαμε πως στην έννοια του θεάτρου εντάσσονται και τα λαϊκά δρώμενα ευρύτερα, αλλά και οι αναλαμβάνοντες δευτερεύοντες ρόλους, που χωρίς αυτούς δεν μπορούν να λειτουργήσουν οι πρωταγωνιστές.
Ο Παναγιώτης Πατσέλλης στα πολιτιστικά του τόπου μας ξεκίνησε – ένα χρόνο μόλις απολύθηκε απ’ το στρατό, το 1968 με συμμετοχή στα λαϊκά δρώμενα του καρνάβαλου και η τελευταία του παρουσία ως χορευτής ήταν στη Ζάκυνθο το 2002. Αυτά τα στοιχεία υπάρχουν στις γραπτές πηγές – φωτογραφίες, και μόνο, καθότι δεν ήταν δυνατό να αντλήσω στοιχεία από προφορικές πληροφορίες.
Ο Παναγιώτης είναι η χαρακτηριστική περίπτωση καλλιτέχνη, ερασιτέχνη, που έρχεται να σώσει καταστάσεις και κενά την τελευταία πολλές φορές στιγμή στο θέατρο. Είναι όμως και ο πρωταγωνιστής στο έθιμο της περικεφαλαίας του Μεγαλέξανδρου ως αρχινιστής-κορυφαίος της Σούσας και της Λυγερής. Η όμορφη και μελωδική φωνή του, μαζί με το λυγερό κορμί και παράστημά του και το πάντοτε προσεγμένο ντύσιμό του άρεσαν, εντυπωσίαζαν και ανταποκρίνονταν στις σκηνοθετικές απαιτήσεις της παράστασης. Ο άλλος ρόλος του, λόγω των παραπάνω ιδιαίτερων προσόντων του, ήταν ο ρόλος του γαμπρού, αλλά και του γνήσιου χορευτή. Θεωρώ πως αυτά τα στοιχεία βγαίνουν μέσα απ’ όσα θα παρακολουθήσουμε παρακάτω.
Γεννήθηκε στη Μπουτζαλιά της Αγιάσου στις 19 Απριλίου 1945. Ήταν δευτερότοκος. Είχε προηγηθεί η Σοφία και μετά τον Παναγιώτη ήρθε η Αρετή.
Οι γονείς του, ο Σπύρος και η Βασιλική, το γένος Κουμλέλλη, ήταν άνθρωποι του μόχθου, βιοπαλαιστές, που με μεγάλη δυσκολία μεγάλωναν τα παιδιά τους δουλεύοντας σκληρά.
Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο και από την ηλικία των δέκα χρόνων δούλευε με τον πατέρα του στο μανάβικο που είχε στην αγορά.
Εργατικός και πρόθυμος να προσφέρει στην οικονομία της οικογένειας γυρνούσε παράλληλα στις γειτονιές με το γαϊδουράκι πωλώντας λαχανικά.
Μπαίνοντας στην εφηβεία έκανε όπως όλοι οι νέοι τις παρέες του και με συνομήλικους που πήγαιναν στο Γυμνάσιο, αλλά κυρίως με τους μπουτζαλιώτες με τους οποίους είχε ιδιαίτερο συγγενικό και φιλικό δέσιμο.
Άνθρωπος κοινωνικός και πρόσχαρος ακολουθούσε τις συνήθειες της εποχής με τα πανηγύρια, τις ουζοπαρέες, τις μουσικές παρέες.
Το 1965 έφυγε φαντάρος, υπηρέτησε στα τεθωρακισμένα και απολύθηκε το 1967.
Αρχίζει μια νέα ζωή για τον Παναγιώτη. Δούλευε σερβιτόρος σε καφενεία, σε αγροτικές δουλειές, σε ελαιοτριβεία και όπου του δινόταν η δυνατότητα να κερδίσει το μεροκάματο. Στη συνέχεια άνοιξε δικό του καφενείο και παντοπωλείο.
Παντρεύτηκε το 1970 τη Μαίρη Ξαφέλη. Απόκτησαν τρία παιδιά: τη Βασιλική, το Σπύρο και τη Σοφία. Κατάφεραν να τα αποκαταστήσουν και σήμερα έχουν την ευτυχία να τους καμαρώνουν μαζί με τα επτά εγγόνια τους.
Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΡΕΙΑ
Η συνοικία της Μπουτζαλιάς έχει μια μακρά παράδοση στον καλλιτεχνικό τομέα, ιδιαίτερα με τη γενιά των Σουσαμλήδων.
Φαίνεται πως επηρεάστηκε απ’ αυτό το περιβάλλον και πως μυήθηκε στα πολιτιστικά δρώμενα απ’ τον Παναγιώτη Σουσαμλή, τον αείμνηστο «Κατσαρό».
Έτσι, το 1968, απόκριες, κάνει την πρώτη του εμφάνιση στο συγκρότημα «Καρδιοχειρουργός Νόρμαν» δίπλα στον «Κατσαρό» και τους άλλους παλαίμαχους καρνάβαλους, το «Σκανταλιάρ» Β. Χατζηπαναγιώτη, το «Φ.Π.» Φώτη Παπάνη και το Γιάννη Χαλέλλη. Ένα δυνατό «βάπτισμα πυρός».
Την επόμενη χρονιά 1969 εμφανίζεται για πρώτη φορά στο θέατρο, στη γνωστή ηθογραφία του Χριστόφα Κανιμά «Τι να τα κάνω τα καλά» σε σκηνοθεσία Χριστόφα Κανιμά.
Κρίνεται κατάλληλος στο ρόλο του γαμπρού, «Μπουτέλ’». Ρόλος που απαιτεί παλικάρι με παρουσιαστικό ανάλογο του γαμπρού, αλλά και άξιο χορευτή που θα χορέψει τη νύφη και με ωραία φωνή για να αρχίσει τα τραγούδια της παράστασης.
Ανταποκρίνεται πλήρως στις απαιτήσεις αυτές του ρόλου και καθιερώνεται πλέον «ο γαμπρός» στις παραστάσεις της ηθογραφίας μέχρι το 1992.
Η ηθογραφία «Τι να τα κάνω τα καλά» για πρώτη φορά ανέβηκε το 1933 στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων της Αγροτικής Εορτής Μυτιλήνης με γαμπρό το Σκλεπάρη Μιλτιάδη (Κμαρά).
Το έργο ανεβάστηκε πολλές φορές και το ρόλο του γαμπρού τον παρέλαβε ο Παναγιώτης απ’ το Μιχάλη Κάναρο ο οποίος το 1965 έπαιξε για τελευταία φορά. Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Χριστόφας Κανιμάς δεν έπεσε έξω στην επιλογή του και ο Παναγιώτης επάξια είναι πλέον ο γαμπρός των μετέπειτα παραστάσεων.
- Ανεβαίνει εκ νέου η παράσταση σε σκηνοθεσία του Σωτήρη Βουνάτσου σ’ αυτό εδώ το θέατρο με γαμπρό πάλι τον Παναγιώτη.
Επαναλαμβάνεται στις 10 Νοεμβρίου του 1976 στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στο πλαίσιο της Λεσβιακής Εβδομάδας Λόγου και Τέχνης κατά τον εορτασμό των ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ 1912-1976.
30-5-1992. Αίθουσα θεάτρου Παλλάς Αθηνών. Ύστερα από πρόσκληση του Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών το Αναγνωστήριο φιλοξενείται στην Αθήνα και παρουσιάζει την παράσταση σε σκηνοθεσία του Παναγιώτη Σουσαμλή (Κατσαρού). Στο ρόλο του γαμπρού πάλι ο Παναγιώτης. Η παράσταση είχε μεγάλη επιτυχία. Γράφει την κριτική του στο 71ο τεύχος του περιοδικού «ΑΓΙΑΣΟΣ» ο Μιχ. Κορομηλάς: «Η Δήμητρα Βουλγαρέλλη, το Χρυσώ, η ηρωίδα του έργου, έδωσε δείγματα ότι μπορεί να προσφέρει πολλά στο θέατρο. Ο Παναγιώτης Πατσέλης (Μπουτέλ’), με το άψογο παίξιμο, συναγωνίστηκε την καλή του σε απόδοση. Συγχαρητήρια κι ένα μεγάλο μπράβο αξίζουν σε όλους».
Η ίδια παράσταση δόθηκε και στη Σκάλα Ερεσού, την Άναξο και τη Βρίσα.
Εδώ κλείνει και η πορεία του Παναγιώτη, όσον αφορά το ρόλο του γαμπρού στο «Τι να τα κάνω τα καλά». Επανερχόμαστε χρονολογικά στην υπόλοιπη καλλιτεχνική του διαδρομή.
Είναι σίγουρο πως ο Χριστόφας Κανιμάς επιλέγοντας τον Παναγιώτη ως γαμπρό στην ηθογραφία του, δεν έπεσε έξω.
Το 1973 σε μια προσπάθεια που κάνει ο νεοϊδρυθείς Λαογραφικός Σύλλογος «Η Παράδοση» Αγιάσου να προβάλει τα έθιμα του χωριού μας διοργανώνει την αναβίωση του αγιασώτικου γάμου. Συνεργείο της ΕΡΤ έρχεται από την Αθήνα για να κινηματογραφήσει τα δρώμενα.
Ο Παναγιώτης αναλαμβάνει το ρόλο του γαμπρού. Μια πολυπληθής γαμήλια πομπή μέσα απ’ τις γειτονιές του χωριού καταλήγει στον Κήπο της Παναγίας, με την αναπαράσταση του εθίμου και το χορό της νύφης με το γαμπρό.
Η αναβίωση του αγιασώτικου γάμου ξαναγίνεται απ’ τον ίδιο Σύλλογο το 1980 και το Γενάρη του 1981 προβλήθηκε από την ΕΡΤ σε ντοκιμαντέρ της Μαρίας Μαυρίκου-Ιωαννίδου με τίτλο «Λέσβος 1980». Παρακολουθείστε εικόνες από αυτό το ντοκιμαντέρ.
ΗΘΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΝΤΩΝΗ ΜΗΝΑ
Τον Παναγιώτη θα τον συναντήσουμε και στις ηθογραφίες του Αντώνη Μηνά. Η πρώτη ηθογραφία του «Σα δεν τιριαζ’, δε σ’μπιθιριάζ’» παίχτηκε σ’ αυτό το θέατρο το 1974 σε σκηνοθεσία του Ηλία Μακρέλη ή Ψυρκούδη. Η ίδια παράσταση δόθηκε και στο Δημ. Θέατρο Μυτιλήνης, στο πλαίσιο της Εβδομάδας Λόγου και Τέχνης 23 & 24 Μαΐου 1975, όπου ο Παναγιώτης αντικατέστησε κάποιον ερασιτέχνη των πρώτων παραστάσεων στην Αγιάσο. Βίντεο χωρίς ήχο απ’ τα αρχεία της ΕΡΤ.
Το 1979 παρουσιάζεται η Τρίτη ηθογραφία του Αντ. Μηνά «Ωραία Μπουτζαλιά μου». Το Νοέμβριο παίζεται και στην Αθήνα σε δύο παραστάσεις, 10 Νοεμβρίου στην ΕΣΤΙΑ Ν. Σμύρνης και στις 12 στο θέατρο «ΒΡΕΤΑΝΙΑ», όπου ο Παναγιώτης παίρνει το ρόλο κάποιου απ’ την παρέα του γαμπρού. Στον ίδιο ρόλο τον συναντούμε και στην παράσταση που δόθηκε 15 & 16 Μαρτίου στο Δημ. Θέατρο Μυτιλήνης, στο πλαίσιο εκδηλώσεων των Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης.
3 Μαΐου 1981. Ο Λαογρ. Σύλλογος «Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ» Αγιάσου ανέβασε στο θέατρο του Αναγνωστηρίου την ηθογραφία του Δημήτρη Μπόγρη «Τ’ αρραβωνιάσματα». Ο Παναγιώτης παίζει ένα βασικό ρόλο.
Το 1994, όπως πολλοί θα θυμόσαστε, το Αναγνωστήριο γιορτάζει τα Εκατόχρονά του. Πλήθος εκδηλώσεων διοργανώνονται που παρουσιάζονται όχι μόνο εδώ αλλά και στον Πειραιά και το Σύδνεϋ της Αυστραλίας. Δεν ήταν δυνατό να λείψει ο Παναγιώτης. Αποτελεί μέλος της παρέγιας στην «Ωραία Μπουτζαλιά μου» του Αντώνη Μηνά.
Συμμετέχει και στην παρουσίαση της Μουσικοχορευτικής παράδοσης της Λέσβου ως μέλος της χορωδίας αλλά και ως ταλαντούχος χορευτής. Ας παρακολουθήσουμε εικόνες απ’ αυτήν την εκδήλωση απ’ τα αρχεία του Αναγνωστηρίου.
Ας επανέλθουμε στα λαϊκά δρώμενα του Καρνάβαλου. Ο Παναγιώτης από πολύ παλιά ήταν ο αρχινιστής και της Τράτας. Στη φωτογραφία του 1978 στο έθιμο της Τράτας ως αρχινιστής.
1983 Καρναβάλι «Κακά, στραβά τσ’ ανάπουδα», σε σάτιρα Παν. Ανεμέλη. Εκφωνητής της σάτιρας ο Παναγιώτης.
Το 1999 το Σάββατο της Αποκριάς εγκαινιάσαμε, σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Καρναβαλικό Σύλλογο «Ο ΣΑΤΥΡΟΣ», μια βραδιά ερευνητικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα μέσα στην αίθουσα αυτή.
Η δράση αυτή είχε συνέχεια. Σήμερα έχει γίνει πια θεσμός μετεξελιγμένη σε Καρναβαλική Επιθεώρηση. Στις 20 Φεβρουαρίου 1999 παρουσιάσαμε τις «ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΥ».
Η παρουσία του Παναγιώτη είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αξίζει να δούμε την προθυμία του να βοηθήσει στα παραασκήνια και να μεταφέρει στους νεότερους τα μυστικά του προσεγμένου ντυσίματος και τη σχολαστικότητα στη δική του αμφίεση. Μεγαλέξανδρος στο έθιμο της περικεφαλαίας και ως κορυφαίος στα τριψίματα. Ας τον απολαύσουμε στο βίντεο που ακολουθεί
Το 2001 στο πλαίσιο του Σαββάτου της Αποκριάς διοργανώνουμε την ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΙΝΑΔΑΣ. Στο βίντεο που ακολουθεί πρωτοστατεί ως κορυφαίος στα Τριψίματα, έθιμο της Περικεφαλαίας, στο έθιμο της Τράτας.
Την ίδια χρονιά 2001 με την ευκαιρία της επίσκεψης στη Λέσβο και στην Αγιάσο του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλου, ο Παναγιώτης συμμετέχει στη χορευτική ομάδα σε δείπνο σε στρατιωτική μονάδα της Παγανής.
Απ’ τις πηγές που μπόρεσα να προσεγγίσω για να καταγράψω την καλλιτεχνική διαδρομή του τιμώμενου και την προσφορά του στο θέατρο και το λαϊκό πολιτισμό, φαίνεται πως η τελευταία του συμμετοχή ήταν στη Ζάκυνθο.
Στις 29 Σεπτεμβρίου 2002, το Αναγνωστήριο έλαβε μέρος στη Διεθνή Συνάντηση Λαϊκού Θεάτρου, με τη συμμετοχή πολλών χωρών.
Η παρουσία του Αναγνωστηρίου ήταν πολύ δυναμική με τη θεατρική παράσταση «Του Νεκρού Αδελφού» και τη «Μουσικοχορευτική μας παράδοση».
Σ’ αυτή τη Διεθνή συνάντηση πήρε μέρος ως χορευτής και ο Παναγιώτης. Εδώ χορεύει με τον υπεύθυνο του Συνεδρίου καθηγητή θεατρολογίας του Πανεπ. Αθηνών Θεόδωρο Γραμματά.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Εδώ και αρκετά χρόνια ο Παναγιώτης απουσιάζει απ’ τα πολιτιστικά δρώμενα. Παλεύει με πείσμα και με θαυμαστή καρτερικότητα να αντιμετωπίσει μια δύσκολη πραγματικότητα, που είναι αντίθετη με τη ζωντάνια και την προθυμία του αγόγγυστα να προσφέρει στα κοινά και την παράδοση, όπως από μικρός είχε συνηθίσει.
Είναι όμως δίπλα του σύσσωμη η οικογένειά του. Τον κάνει ευτυχισμένο, διώχνοντας τη θλίψη απ’ την αναπόληση της προηγούμενης ζωής του, όπως πριν λίγο παρακολουθήσατε.
Παναγιώτη, και εμείς, ως Αναγνωστήριο και φίλοι, σου ανταποδίδουμε αυτό το ελάχιστο αντίδωρο γι’ αυτά που πρόσφερες στον πολιτισμό και την παράδοση πάνω από τριάντα χρόνια.
Σ’ ευχαριστούμε!
